امروزه روابط پیچیده انسانی نیازمند برقراری قانون و مقررات در جامعه است. علاوه براین، طبیعتا نهادی برای رسیدگی به حقوق افراد در قبال یکدیگر و نیز درنظرگرفتن ضمانت اجرا و مجازات برای کسانی که از قانون سرپیچی می‌کنند، لازم است. در ایران این نهاد قوه قضاییه نام دارد. هر فردی برای ارائه طرح ادعای خود علیه دیگری در قوه قضاییه بسته به نوع ادعا و دعوی نیاز به یک متن دارد. در دعاوی حقوقی این متن دادخواست نام دارد.
دادخواست در واقع یک متن حقوقی است که در آن یک فرد از مرجع قضایی حق یا حقوقی خود را از فرد یا افرادی دیگری که این حق را پایمال کرده‌اند، مطالبه می‌نماید. مواردی که فرد، قصد مطالبه آن را دارد، باید مبنای حقوقی داشته باشد. به همین جهت، در تنظیم دادخواست باید حتما از یک فرد متبحر مانند وکیل یا کارشناس، مشاوره حقوقی دریافت کنید. بسیاری از افراد در هنگام تنظیم دادخواست به دلیل ناآگاهی و عدم مشاوره حقوقی درست، بسیاری از موارد را نادیده می‌گیرند. همین امر نیز موجب می‌شود که حتی در دستگاه قضایی نیز به نتیجه دلخواه نرسند. در ادامه در مورد انواع دادخواست و نکات مهم آن بیشتر صحبت می‌کنیم.
انواع دادخواست
همانطور که در قسمت قبل گفته شد، دادخواست یک متن حقوقی برای بیان و مطالبه خواسته‌های قانونی است. اما در علم حقوق، دادخواست متنی است که برای مطالبه در دعاوی حقوقی و نه کیفری مورد استفاده قرار می‌گیرد. دادخواست براساس نوع دعوی حقوقی به دو دسته زیر تقسیم می‌شود:
- مالی: متن آماده شده برای یک دعوایی مورد استفاده قرار می‌گیرد که موضوع آن در مورد چیزی است که ارزش مالی دارد. به طور مثال دعوی مطالبه وجه یا مطالبه خسارت از جمله دعاوی مالی است.
- غیرمالی: درخواستی که در دعاوی غیرمالی مورد استفاده قرار می‌گیرد. دعاوی غیرمالی دعاوی هستند که در آن موضوع خواسته دارای ارزش مالی نیست. دعاوی مانند طلاق، حضانت، الزام به تنظیم سند و … از جمله دعاوی غیر مالی هستند.
در یک تقسیم‌بندی دیگر، دعاوی به دو دسته دعاوی خانواده و دعاوی عمومی حقوقی می‌رسند. در واقع، در این نگاه دو نوع دادخواست خانواده و عمومی حقوقی وجود دارد.
در یک دسته بندی عمومی‌تر، درخواست‌های حقوقی در قالب‌های خانواده، مالی، ملکی، کیفری و امور حسبی و … تقسیم می‌شوند. همچنین براساس مختلف رسیدگی، دادخواست واخواهی، بدوی، تجدیدنظر خواهی، فرجام خواهی و اعاده دادرسی نیز وجود دارد. در هر حال در هر نوع تقسیم‌بندی این درخواست‌های حقوقی شامل اجزای تقریبا یکسانی هستند که در بخش بعدی به آن‌ها اشاره شده است.
قسمت های اصلی دادخواست
هر درخواستی که به مراجع قضایی ارائه می‌شود، باید طبق یک اصول مشخص تنظیم گردد. دانستن این اصول نیازمند مشاوره حقوقی است. اما به طور کلی قسمت‌های اصلی یک دادخواست عبارتند از:
- مشخصات خواهان: فردی که طرح دعوی می‌کند، خواهان نام دارد. خواهان ممکن است که یک یا چند نفر باشند. همچنین شخصیت حقیقی یا حقوقی داشته باشد. در این قسمت مشخصات دقیق از جمله نام و نام خانوادگی، کدملی و آدرس باید وارد گردد.
- مشخصات خوانده: فردی که دعوی علیه او مطرح شده، خوانده نامیده می‌شود. خوانده نیز می‌تواند فرد یا گروهی از افراد حقیقی یا حقوقی باشند. طبیعتا ارائه مشخصات دقیق هویتی موجب می‌شود که پرونده زودتر به نتیجه برسد.
- خواسته: این قسمت مهمترین قسمت هر درخواست است. در اینجا، تمامی مواردی که فرد خواهان، مایل به رسیدگی و اعلام رای توسط قاضی است، باید به صورت فهرست وار، قید شود. موضوع خواسته باید برمبنای قانون و کاملا صریح و شفاف باشد. در غیر این صورت، موضوع خواسته رد خواهد شد.
- منضمات: هر دعوی حقوقی برای بررسی نیازمند دلیل و مدرک است. این دلایل در قسمت منضمات دادخواست قید می‌گردد.
- شرح: در این بخش، موضوع به صورت خلاصه توضیح و دلایل خواهان برای اقامه دعوی شرح داده می‌شود.
البته عناوین مربوط به دو طرف دعوی در مراحل مختلف رسیدگی تغییر می‌کند. به طور مثال در مرحله تجدیدنظرخواهی، دو طرف دعوی، تجدیدنظر خواه و تجدیدنظر خوانده نامیده می‌شوند.
ثبت دادخواست به چه شکل صورت می‌گیرد؟
برای ثبت دادخواست باید به یکی از دفاتر الکترونیک قضایی که در شهر شما دایر است، مراجعه کنید. معمولا از این دفاتر در نقاط مختلف شهر وجود دارد. پس از حضور در دفتر خدمات قضایی، متن درخواست به همراه مدارک را باید به کاربر ارائه کنید.
کاربر مربوطه، متن دادخواست به همراه اسکن مدارک را وارد کارتابل نموده و در نهایت درخواست را ثبت می‌کند. پس از این مرحله، چنانچه همه مدارک و نیز متن درخواست مشکلی نداشته باشد، به مرجع قضایی مربوطه ارجاع و در نهایت تعیین شعبه می‌شود.
معمولا در دعاوی حقوقی، دادگاه صالح یا مرجع قضایی مربوطه براساس محل زندگی خوانده تعیین می‌شود. البته استثنائاتی مانند دعاوی خانواده و نیز دعاوی ملکی وجود دارد. به طور مثال، در دعاوی خانواده، چنانچه خواهان زوجه باشد، می‌تواند خواهان ارجاع پرونده به شعبه نزدیک محل سکونت خود باشد. یا در دعاوی ملکی، ملاک ارجاع، محل وقوع ملک است. همچنین در دعاوی مربوط به چک، خواهان علاوه بر محل خوانده، در محلی که چک را برگشت زده، می‌تواند اقامه دعوی نماید.
هزینه دادرسی
برای ثبت هر درخواست حقوقی یا کیفری، جهت رسیدگی هزینه‌ای توسط مرجع قضایی دریافت می‌شود که هزینه دادرسی نام دارد. هزینه دادرسی در هنگام ثبت دادخواست باید پرداخت شود. هزینه دادرسی براساس نوع دعوی (مالی یا غیر مالی) متفاوت است.
- در دعاوی غیر مالی، هزینه دادرسی یک هزینه ثابت است. به طور مثال هزینه دادرسی درخواست طلاق درحال حاضر و در سال ۱۴۰۲، حدود ۱۵۰ هزار تومان است.
- در دعاوی مالی، هزینه دادرسی براساس میزان ارزش مالی موضوع خواسته متغیر است. اما به عنوان یک قاعده کلی، چنانچه ارزش مالی خواسته زیر ۲۰ میلیون تومان باشد، هزینه دادرسی دو و نیم درصد ارزش خواسته است. در دعاوی بالای ۲۰ میلیون تومان هزینه دادرسی نسبت به مازاد ۲۰ میلیون تومان با ضریب سه و نیم درصد محاسبه می‌شود.
البته غیر از هزینه‌های مربوط به ثبت درخواست، ممکن است هزینه‌های دیگری نظیر هزینه کارشناسی، هزینه نشر آگهی، هزینه مزایده، رفع توقیف و … به این هزینه اضافه شود.
در برخی از دعاوی مالی، هزینه دادرسی بسیار سرسام آور است. بنابراین، در این شرایط، خواهان در صورت عدم تمکن مالی می‌تواند همراه با درخواست اصلی، اعسار از هزینه دادرسی را مطرح نماید تا در جلسه رسیدگی جداگانه‌ای به آن رسیدگی شود.