نحله چیست و چگونه به زن تعلق میگیرد؟

یکی از حقوقی که در دین اسلام و به تبع آن در قانون مدنی آن برای زن در زندگی مشترک درنظر گرفته شده، نحله می‌باشد. زن به واسطه ازدواج، از یک سری حقوق مالی و غیر مالی برخوردار می‌گردد. حقوق مالی زن عبارتند از مهریه، نفقه، اجرت المثل، نحله و هر آن چیزی که ممکن است مرد به عنوان شرط ضمن پذیرفته باشد.

نحله یک نهاد و پدیده ی حمایتی از بانوان محترم است و قانون با وضع نحله از زنان به نوعی حمایت نموده است. زیرا مطابق قانون، زن در مقابل شوهر فقط وظیفه ی تمکین و تربیت فرزندان را به عهده دارد و سایر امور و کارهایی که زوجه در منزل شوهر برای تقویت نهاد خانواده و به نفع آن انجام می‌دهد وظیفه‌ی او محسوب نمی‌شود.

نحله از جمله حقوقی است که در زمان زندگی مشترک قابل مطالبه نیست. در واقع برای آن که زن بتواند نحله را مطالبه نماید، می‌بایست یک سری شروط تحقق پیدا کند که در ادامه این مقاله با آن‌ها آشنا خواهید شد.

ماهیت حقوقی نحله

لغت نحله از کلمه‌ی نحل ریشه می‌گیرد و به معنای بخشش و عطیه است. در دانش‌نامه‌ی اسلامی گفته شده است که نحله از کلمه‌ نحل به معنی زنبور عسل آمده است و معنای آن هم نهفته در ذات زنبور عسل که دادن عسل به آدمیان می‌باشد، است. در کتب فقهی نیز از کلمه‌ی نحله به معنی هدیه‌ای که مجانی و به طور رایگان که بدون گرفتن بهای آن به فردی داده می‌شود یاد شده است.

قانون حمایت از خانواده در ماده ۵۸ مقررداشته: با توجه به سنوات زندگی مشترک و نوع کارهایی که زوجه در خانه شوهر انجام داده و وسع مالی زوج، دادگاه مبلغی را‌ از باب بخشش (‌نحله) برای زوجه تعیین می‌کند.

از مقرره‌ی قانونی فوق در باب نحله متوجه خواهیم شد که نحله در کنار مهریه، نفقه و اجرت‌المثل از حقوق مالی زوجه است که مبلغ ریالی آن را دادگاه تعیین می‌کند و زوج باید در زمان طلاق به همسرش مبلغ مذکور را تحت عنوان نحله به زوجه پرداخت نماید.

تعیین مقدار نحله

در وهله اول شاید اینطور به نظر برسد که چون نحله یک نوع بخشش و هدیه می‌باشد و در عرف این‌گونه است که خود شخص هدیه‌دهنده مبلغ وکیفیت و کمیت هدیه را مشخص می‌کند، در پرداخت نحله هم همین شرایط باشد که خود زوج مشص نماید که چه میزان مبلغی را می‌خواهد از باب هدیه به همسرش در زمان طلاق پرداخت نماید. در صورتی که طبق ماده‌ی قانونی فوق‌الذکر این‌گونه نیست و موردی که باید به آن توجه ویژه‌ای داشته باشیم این است که مبلغ نحله توسط قاضی دادگاه تعیین می‌شود نه خود زوج.

تفاوت نحله و اجرت‌المثل

یکی دیگر از موارد قابل ذکر و مهم این است که در سایر حقوق مالی زوجه مانند اجرت‌المثل که شباهت زیادی به نحله دارد تعیین مبلغ با نظر کارشناس انجام می‌شود. به عنوان مثال وقتی زنی مستحق دریافت اجرت‌المثل باشد کارشناس دادگستری با توجه یه سال‌ها و سنوات زندگی مشترک زجین مبلغ اجرت‌المثل را کارشناسی و تعیین ‌می کند در حالی که در نحله مطلقا این طور نیست و تعیین مبلغ، فقط و فقط در صلاحیت قاضی است. همین مورد یکی از موارد افتراق و تفاوت میان نحله و اجرت المثل می باشد.

شرایط دریافت

قانون تعیین نموده است که اگر مرد بخواهد همسرش را طلاق دهد، به عبارت دیگر زمانی که دادخواست طلاق از طرف زوج باشد او باید حقوق مالی زوجه اعم از مهریه، نفقه و اجرت المثل را تمام و کمال بپردازد که از میان حقوق بالا برای دریافت مهریه هیچ قید و شرطی در قانون نیامده و زن تحت هر شرایطی مستحق مهریه‌ی خودش خواهد بود. اما برای نفقه و اجرت‌المثل شرایطی وجود دارد که در صورت تحقق آن شرایط زوجه مستحق دریافت آن‌ها خواهد شد.

به عبارت دیگر برای دریافت اجرت‌المثل زن باید دارای شرایطی باشد. مثلا ثابت نماید که از ابتدای زندگی مشترک برای انجام کارهای منزل که خارج از وظیفه‌ی قانونی وی بوده است قصد تبرع نداشته است و قصد وی از انجام امور فوق‌الذکر دریافت هزینه بوده است و این امور را به دستور شوهر انجام می‌داده است.

دادخواست طلاق از سمت زوج باشد.

در نتیجه این طور باید گفت که وقتی دادخواست طلاق از سمت زوج باشد و زن شرایط دریافت اجرت المثل را نداشته باشد نهاد نحله مطرح می‌شود و زن می‌تواند آن را دریافت کند. بنابراین نحله و اجرت‌المثل هر دو باهم قابل مطالبه نیستند و زن موقعی که دادخواست طلاق از سمت زوج باشد فقط می‌تواند مستحق دریافت یکی از این حقوق باشد. توجه داشته باشید که اگر زن دادخواست طلاق داد نمی‌تواند مطالبه نحله نماید. همین طور زن در زمان زندگی مشترک نمی‌تواند طالب دریافت آن باشد.

دادگاه صالح رسیدگی به موضوع نحله

زوجه باید برای دریافت نحله از طریق دفتر خدمات قضایی دادخواست بدهد. دادگاه صالح برای رسیدگی به موضوع نحله دادگاه محل زندگی مشترک زوجین می‌باشد. پس از آن دادگاه تاریخی را جهت رسیدگی به موضوع، تعیین می‌کند و طرفین باید در تاریخ مذکور در دادگاه حاضر شوند.

زوجه باید در این جلسه اثبات نماید که زوج برای انجام کارهای خارج از وظیفه‌ی زوجه به او دستور می‌داده است و او را مجبور می‌کرده است. که در صورت اثبات این موضوع زوجه مستحق دریافت اجرت‌المثل خواهد شد.

نکات حقوقی

• معیار تعیین مبلغ نحله توانایی و تمکن مالی زوج است که با توجه به سنوات زندگی مشترک و اقداماتی که خانم در منزل زوج و در طول زندگی مشترک انجام داده و با در نظر داشتن وضعیت مالی مرد مبلغ آن توسط قاضی دادگاه تعیین می‌شود.
• در قانون اصل بر این است که برای هر کاری در جامعه اجرتی در نظر گرفته می‍‌شود و اگر کاری رایگان انجام شده باشد باید ثابت شود و به همین علت است که فعالیت و اقدامات بانوان در منازل شوهرانشان اگر خارج از حدود و وظایف شرعی باشد برای آن اجرت در نظر گرفته خواهد شد.
• در صورتی که در عرف خلاف آن است و عرفا بانوان از روی لطف و مهربانی به منظور تقویت خانواده و حسن معاشرت زوجین کارهای خارج از وظیفه را انجام می‌دهند. خیلی از بانوان نیز خودشان نسبت به نهاد نحله و اجرت المثل و گرفتن هزینه بابت کارهایی که انجام داده‌اند حس خوبی ندارند و تمایلی به دریافت آن ندارند.
• نحله به معنی بخشش و هدیه است که در زمانی که زوج خواهان طلاق باشد و زوجه مستحق اجرت المثل نباشد از باب کارهایی که در منزل شوهر انجام داده و کارها خارج از وظیفه‌ی قانونی وی بوده دادگاه مبلغی را به عنوان نحله مشخص می‌کند که زوج باید به زوجه پرداخت نماید.