خیار تاخیر ثمن معامله و شرایط استفاده از آن

یکی از مسائل و موضوعاتی که در مورد فسخ قرارداد وجود دارد، خیار تاخیر ثمن معامله است. این خیار زمانی قابل اعمال است که خریدار تحت شرایطی از پرداخت ثمن معامله خودداری کند. فسخ قرارداد به دلیل خیار تاخیر ثمن معامله یکی از دعاوی شایع در دادگاه‌های عمومی حقوقی است. البته فسخ قرارداد با این شرط به این سادگی و آسانی نیست و باید چند شرطی و ویژگی در کنار یکدیگر قرار بگیرند تا این امر محقق شود. برای آگاهی از این شرایط و نحوه فسخ قرارداد با این روش، مقاله زیر را بخوانید.

آشنایی با خیار تاخیر ثمن

قبل از آشنایی با خیار تاخیر ثمن معامله باید گفت که از یک منظر قراردادهای خرید و فروش که در علم حقوق به آن‌ها عقد بیع گفته می‌شود، به دو دسته کلی زیر تقسیم می‌شوند:

• عقد حال: در این نوع عقد، مهلتی برای تحویل مبیع و نیز ثمن معامله وجود ندارد و پس از جای شدن عقد دو طرف می‌بایست به تعهدات قراردادی خود عمل کنند.
• عقد موجل: در این نوع قرارداد، دو طرف برمبنای شرایطی که در قرارداد تعیین کرده‌اند، تحویل مبیع و نیز ثمن را منوط به تحقق شرایطی که در آینده رخ می‌دهد، نموده‌اند. قراردادهای پیش فروش آپارتمان نیز از این دسته می‌باشند.

موضوع خیار تاخیر ثمن معامله در ماده ۴۰۲ قانون مدنی بیان شده است. بر اساس این ماده، هر گاه مبیع عین خارجی و یا در حکم آن باشد و برای تحویل و تسلیم مبیع و نیز پرداخت ثمن، بین دو طرف قرارداد، تاریخی معین نشده باشد، چنانچه سه روز از تاریخ قرارداد بگذرد و نه فروشنده، مبیع را تسلیم خریدار کند و نه خریدار تمام مبلغ را به فروشنده بدهد، فروشنده حق فسخ معامله را دارد.

دو نکته اساسی در این ماده وجود دارد:

• اولا، حق فسخ براساس خیار تاخیر ثمن، صرفا مربوط به فروشنده است. بنابراین، چنانچه خریدار نتواند مبلغ را بپردازد، نمی‌تواند بر این اساس تقاضای فسخ نماید. حتی در شرایطیی باید جبران خسارت فروشنده را داشته باشد.
• دوما، در عقد حال، باید کل ثمن یک جا پرداخت شود. بنابرای، حتی با پرداخت بخشی از ثمن نیز پس از سه روز برای فروشنده حق فسخ ایجاد می‌گردد، مگر آن که مبیع تحویل خریدار شده باشد.

شروط تحقق خیار تاخیر ثمن معامله

برای تحقق شرایط استفاده از خیار تاخیر ثمن معامله باید ویژگی‌های زیر وجود داشته باشد:

• عقد حتما از نوع بیع باشد در واقع استفاده از این خیار مخصوص قرارداد خرید و فروش است و شامل عقود دیگر به خصوص صلح و یا هبه نمی‌گردد.
• مبیع باید عین خارجی باشد: این عبارت به آن معناست که مورد معامله باید در عالم واقع و به صورت مستقل وجود داشته باشد.
• عقد باید حتما به صورت حال باشد: یعنی همانطور که گفته شد، باید بیع قطعی و فاقد مدت باشد و پرداخت ثمن به صورت نسیه و یا منوط به تحقق شرط خاصی باشد.
• حتما ۳ روز از تاریخ عقد قرارداد گذشته باشد: بنابراین، زمانی می‌توان از خیار تاخیر ثمن معامله استفاده نمود که پس از گذشت سه روز از عقد حال، ثمن معامله توسط خریدار پرداخت نگردد. در این شرایط فروشنده حق فسخ دارد. البته این خیار استثنائی دارد و آن زمانی است که مبیع یا جنس فروخته شده ظرف کمتر از سه روز از تاریخ عقد فاسد گردد و یا از اندازه و یا قیمت آن کاسته شود. مانند فروش گل و یا یخ. در این شرایط، فروشنده حتی زودتر از سه روز نیز حق فسخ خواهد داشت. این موضوع در ماده ۴۰۹ قانون مدنی ذکر شده است.
• عدم پرداخت ثمن از سوی خریدار: یکی از نکات بسیار مهم این خیار آن است که خریدار باید حتما ظرف سه روز کل ثمن را پرداخت نماید. براساس ماده ۴۰۷ قانونی مدنی، پرداخت بخشی از مبلغ (تسلیم بعض ثمن) مانع از حق فسخ به جهت خیار تاخیر ثمن نیست.
• عدم تسلیم تمام مبیع: یعنی اگر فروشنده کل مورد معامله را به خریدار بدهد دیگر نمی‌تواند از این خیار استفاده نماید.

نکات حقوقی مهم

• چنانچه در یک عقد حال، خریدار به جهت پرداخت ثمن، ضمانتی از هر نوع اعم از چک، سفته، سند ملکی و … را نزد شخص فروشنده و یا حکم قراردد براساس ماده ۴۸۳ قانون مدنی، خیار تاخیر ثمن ساقط می‌گردد. چرا که زمانی که حواله یا ضمانت طلب به فروشنده منتقل می‌گردد، در حکم قبض ثمن معامله می‌باشد.
• چنانچه فروشنده از دریافت ثمن معامله خودداری کند و این موضوع را خریدار اثبات نماید، خیار تاخیر ثمن معامله ساقط می‌گردد.
• عبارت اسقاط کافه خیارات در قراردادها شامل خیار تاخیر ثمن نیز می‌گردد.
• عبارت حق فسخ بدان معناست که فروشنده باید این حق را اعمال نماید. اعمال این حق باید به صورت رسمی و قانونی از طریق اظهارنامه و یا دادخواست باشد. در واقع، چنانچه این فسخ توسط فروشنده اعلام نگردد و پس از گذشت مدتی خریدار ثمن را پرداخت نماید، خیار تاخیر ثمن نیز قابل اعمال نیست.

مبحث فسخ قراداد و خیارات مربوط به آن جزو مباحث پیچیده حقوقی است. بنابراین، قبل از عقد هرگونه قرارداد بیع و یا طرح هر گونه دعوی در محاکم قضایی مشاوره حقوقی تخصصی دریافت نمایید.