صلح عمری و همه چیز درباره آن

صلح عمری یکی از انواع قراردادهاست که در میان مردم و به خصوص در خانواده‌ها بسیار شایع است. یکی از راهکارهایی که معمولا برای کاهش تنش مالی زوجین و یا فرزندان متوفی همیشه کارآمد بوده، استفاده از صلح عمری می‌باشد. به عنوان زنی از این موضوع که پس از فوت همسرش ممکن است بخشی از دارایی به خانواده همسرش تعلق بگیرد و همین موضوع موجب آوارگی او و فرزندانش می‌گردد، همواره ناراحت است و یا پدری به دنبال تقسیم اموال خود، قبل از فوت است، اما از این موضوع که ممکن است فرزندان وی را از خانه بیرون نمایند، نگران است. در این گونه موارد صلح عمری بهترین روش برای پایان دادن به همه اختلافات است. در ادامه با تعریف حقوقی صلح، انواع صلح و نیز شرایط صلح عمری آشنا خواهیم شد.

تعریف حقوقی عقد صلح

صلح در واقع، نوعی توافق و قرارداد بین دو طرف عقد است که با میل و اختیار می‌توانند در مورد شروط عقد با یکدیگر تراضی نمایند. براساس ماده ۷۹۲ قانون مدنی صلح می‌تواند برای رفع اختلاف و تنازع و یا جلوگیری از تنازع و اختلافات احتمالی در مورد یک عقد، معامله و نظایر آن رخ دهد. صلح دارای شرایط و ارکانی است که در ادامه به آن ها پرداخته شده است.

ارکان عقد صلح

برای آن که یک عقد صلح به صورت صحیح منعقد گردد، باید ۴ رکن اساسی در آن وجود داشته باشد که عقد را در حالت صحیح نگه دارد. ارکان صلح صحیح عبارتند از:

• مصالح: شخص یا گروهی از اشخاص حقیقی و یا حقوقی که مال خود را طی عقد صلح به فرد یا افراد دیگر می‌دهند.
• متصالح: شخص یا اشخاص حقیقی و یا حقوقی که طی عقد صلح مال به آن‌ها داده می‌شود.
• مورد صلح: مالی که در مورد آن طی عقد صلح تصمیم گرفته شده است.
• مال الصلح: پول یا مالی یا هر چیزی دیگری که در حین صلح رد و بدل می‌شود و یک طرف در ازای قبول صلح به طرف مقابل می‌دهد.

شرایط لازم

براساس ماده ۱۹۰ قانون مدنی شرایط لازم برای منعقد کردن عقد صلح به خصوص صلح عمری عبارتند از:

• اهلیت طرفین معامله: طبق ماده ۷۵۳ قانون مدنی یکی از شرایط انعقاد عقد صلح، اهلیت داشتن طرفین معامله در استیفا و در معامله است. منظور از اهلیت معامله یعنی بالغ، عاقل و رشید بودن است و اهلیت استیفا یعنی بتواند مال را تصرف نموده و توانایی اداره مال خود را داشته باشد. به طور مثال فردی که محجور یا ورشکسته باشد، اهلیت استیفا ندارد.
• مشروعیت صلح: به این معنا که باید هدف و مورد صلح مشروع باشد. چنانچه مورد صلح و جهت صلح برای کاری حرام مثلا خوردن مشروب، خرید مواد مخدر، قمار، ربا و … باشد، صلح باطل است.
• عدم فرار از دین: یکی از مهمترین شروط در انعقاد صلح، عدم فرار از دین است. به طور مثال مردی برای فرار از پرداخت مهریه همسر خود، سهم الارث پدری خود را به خانواده خود صلح می‌کند. در این صورت، زن می‌تواند دادخواست ابطال سند رسمی یا ابطال صلحنامه را مطرح نماید و در این حالت، چنانچه قاضی پرونده عقد صلح را به منزله فرار از دین تلقی نماید. صلح را باطل می‌نماید.
• مالک یا ذی نفع یا ذی سمت بودن مصالح: برای آن که عقد صلح از جمله صلح عمری صورت پذیرد، باید مورد صلح در ید مصالح باشد. یعنی مصالح یا باید مالک مورد صلح باشد و یا مالک منافع بوده و یا به حکم وکالت نامه رسمی و قانونی ذی سمت باشد تا بتواند عقد صلح را انجام دهد. همچنین انجام صلح حتی صلح عمری بر روی اموال عمومی و دولتی باطل است. چرا که مالکیت مطلق بر روی این اموال وجود ندارد.

انواع عقد صلح

به طور کلی دو نوع عقد صلح وجود دارد. انواع عقد صلح عبارتند از:

صلح عمری: نوعی عقد است که براساس آن یک شخص، حق استفاده از منافع ملک یا مال خود را برای مدت عمر خود یا عمر متصالح یا عمر شخص دیگر به متصالح واگذار شود. در واقع در صلح عمری، مدت قرارداد زمان مشخصی نیست و براساس عمر شخص معین، درنظر گرفته می‌شود.

صلح رقبی: اگر در صلح، مدت استفاده از منافع ملک، معین باشد (مثلا یک سال) صلح عمری به صلح رقبی تبدیل می‌گردد.

شرایط تنظیم

یکی از مهمترین نکات در تنظیم صلح عمری، عمر شخصی است که صلح به آن انجام می‌شود. باید توجه داشت که در صلح عمری مالکیت مصالح دستخوش تغییر نمی‌شود بلکه صرفا، حق استفاده از منافع ملک را برای مدتی خواه معین یا نامعین به شخص دیگری واگذار می‌نماید. بنابراین:

• چنانچه به عمر مصالح، صلح عمری انجام شود: پس از فوت مصالح، صلح عمری منتفی شده و مورد صلح بین ورثه تقسیم ترکه می‌شود و متصالح نیز حقی بر روی مورد صلح نخواهد داشت.
• اگر صلح عمری به عمر متصالح انجام شود: پس از فوت متصالح، قرارداد صلح از بین می‌رود. باز هم در مالکیت مصالح تغییری ایجاد نمی‌شود.

نکته بسیار مهم آن است که مصالح در هر دو حالت امکان انتقال مالکیت مورد صلح را به صورت شرطی دارد و شخص خریدار می‌بایست با درنظر گرفتن صلح عمری انجام شده ملک را خریداری نماید و امکان تخلیه متصالح را از ملک ندارد.

صلح عمری بین زن و شوهر

در مورد صلح عمری بین زن و شوهر نکته بسیار ظریفی وجود دارد. بسیاری از زنان خواهان این هستند که اموال همسر پس از مرگ به آن‌ها انتقال یابد. برای این منظور صرف انجام یک عقد صلح عمری نمی‌تواند این مشکل را حل نماید. در واقع، ابتدا مرد باید ملک را به همسر خود صلح عادی نماید و سپس زن به عمر شوهر خود صلح عمری نماید. در این حالت، مرد تا زمان مرگ می‌تواند از منافع ملک استفاده نماید و پس از مرگ، مال در اختیار زن خواهد بود.